Osmanlı Devleti toprakları içerisinde tamamı Türkçe olarak yayımlanan İlk Türkçe gazete olan Takvim- Vekayi Sultan İkinci Mahmud’un saltanat dönemi içerisinde 1 Kasım 1831 tarihinde yayın hayatına başlamıştır. Takvim-i Vekayi gazetesinin kurulmasına Sultan İkinci Mahmut önderlik etmiş, günümüz Türkçesiyle “Olayların Takvimi,” olarak ifade edilebilecek gazetenin ismini de kendisi belirlemiştir. Sultan Mahmut’un gazete çıkarmakla ilgili olarak sahip olduğu düşünceler, bu konuya dair çıkardığı fermanda açıklanmaktadır: Bu fermana göre gazete çıkarmak fikri uzun zamandır “Sultan Mahmut’un gündemindedir. Şartlar oluşmadığı için gazete çıkarma işi gecikmiştir. Aynı zamanda gazete çıkarmak kendisinin bir emeli ve arzusudur. Gazete çıkarma işiyle Esat Efendi, Nazır Sarım Efendi ve Sait Beyleri görevlendirmiştir. Gazete çıkarmanın Şer’i Şerife ve düzene zarar veren bir tarafı yoktur. Bundan başka gazete çıkarıp, hayata geçirmenin birçok faydaları vardır.” Sultan İkinci Mahmut’u Gazete Çıkarma Fikrinde Etkileyen Gelişmeler Sultan İkinci Mahmut’u gazete çıkarma fikrinde etkileyen bazı gelişmeler, bazı hadiseler olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’nun o dönemde problemli bir bölgesi olan Mısır’da 3 Aralık 1828 yılından itibaren Vekayi-i Mısriyye gazetesi yayımlanmaya başlar. Yarısı Türkçe, yarısı Arapça olan bu gazetenin Osmanlı Yönetimine karşı kullanılması Sultan Mahmut’u gazete çıkarma fikrinde etkiler. Sultan Mahmut’u gazete çıkarma işinde esas olarak etkileyen fikir ise İzmir’de çıkan Fransız gazetelerin Avrupa’da uyandırdığı yankılardır. Onun gazete çıkarmaktaki asıl hareket noktası bu olmuştur. Takvim-i Vekayi yayın hayatına iki defa ara vermesine rağmen yayın hayatını sürdürmüş, Osmanlı Devleti’nin sona ermesinden sonra Cumhuriyet döneminde Ceride-i Resmiyye / Resmi Gazete olarak yayınlanmıştır. Yayın hayatı yaklaşık doksan bir yılı bulmuştur. Gazete bir modernleşme aracıdır. Sultan Mahmut toplumu Batı yönünde değiştirmek istemektedir. Bu hususta söyleyecekleri, öğretecekleri, anlatacakları şeyler vardır ve bunları bir gazeteyle yapabilecektir. İdarenin halk üzerindeki denetim gücünü artırmanın yolunun haberleşme araçlarını gerçekçi ve akılcı bir şekilde kullanmakla mümkün olacağını kavramıştır. Gazeteyi çıkarma hususunda üzerinde durulan noktalardan birisi de, içeride ve dışarıda meydana gelen hadiselerin, olayların nedenleri ve sonuçlarıyla, düzenli bir şekilde geciktirilmeden halka duyurulmasıdır. Sultan İkinci Mahmut’un Saltanatı döneminde Osmanlı İmparatorluğu çeşitli sıkıntılar içindedir. Yunanlılar bağımsızlıklarını kazanmış, Mısır neredeyse İmparatorluktan kopma durumuna gelmiştir. Sultan, Bu gelişmeler sırasında propaganda silahının nasıl kullanıldığını gözlemlemiş, İzmir’de yayınlanan gazeteler, ona uluslararası siyasetin yeni bir yolunu keşfetmesini sağlamıştır. İzmir’de yayınlanan Fransız gazeteleri içinde Marsilyalı bir Avukat olan gazeteci Alexandre Blacque devamlı bir şekilde Osmanlı Hükümetini savunmaya devam etmektedir. Sultan İkinci Mahmut bu Fransız gazeteciyi çağırır ve kurmak istediği gazetenin Fransızcasını çıkarma görevini verir. Böylece 1831 yılında Takvim-i Vekayi ve Fransızca versiyonu olan Le Moniteur Ottoman çıkmaya başlar. Takvim-i Vekayi’yle Devlet kendi görüş ve düşüncelerini aktarmak istemiştir Takvim-i Vekayi, devletin kendi görüş ve düşüncelerini aktarmak amacıyla titiz bir şekilde hazırlanarak okuyucuya sunulur. Gazetenin işleriyle uğraşacak özel bir daire olan Takvim-i Vekayi-i Amirane kurulur. Gazetenin ilk aşamada hitap ettiği kitle devlet memurları ve okuma yazma bilen kimselerdir. Takvim-i Vekayi ve hemen sonra yayın hayatına başlayan Fransızca Le Monitor’un asli amaçları ve görevleri, içeriye ve dışarıya devletin mesajlarını iletmektir. Sultan İkinci Mahmut gazete yayınlamakla, modern bir iletişim aracı olan gazeteyi çağdaş değerler için kullanmaya çalışmış, yaptıklarını ve yapacaklarını önce kendi halkına daha sonra Avrupalılara anlatmak istemiştir. Takvimi Vekayi’nin kabul görmesi için büyük gayret gösterilmiştir. Gazetenin belli kesimlere mutlaka ulaştırılması amaçlanmıştır. Hedef kitle olarak öncelikle payitahttaki, yani İstanbul’daki üst kademede görevde bulunanlar, yeni ordunun değişik kademelerdeki komutanları, ilim adamları, taşrada devleti temsil eden belli başlı memurlar ve halkın ileri gelenleri olarak belirlenmiştir. İmparatorluktaki azınlıklar da gazeteye ilgi göstermişler, Rum Patriği Konstantiyus ve Ermeni Patriği Estepanos, himayelerinde bulunan bütün kiliselere birer yazı göndererek Takvim-i Vekayi’nin yayınlanması haberini vermişler, yakında çıkacak olan Rumca ve Ermenice nüshalarını mutlaka satın almaları için tavsiyede bulunmuşlardır. Takvim-i Vekayi’nin ilk konuları Takvim-i Vekayi’nin ilk sayılarında en çok görülen haberlerin konularından bazıları şunlardır: Padişahın seyahat ve ziyaretleri, nişan verilme merasimleri, yeni askerlik sistemindeki gelişmeler, askerlik eğitimi, donatımı, top ve tüfek yapımı, Avrupa’ya gemiler ısmarlanması, çeşitli bölgelerdeki paşa isyanlarının bastırılması, piyasa fiyatları, Avrupa basınında Türkiye ile ilgili olarak çıkan haber ve yazıların çevirileri, Avrupa’da bilim ve yeniliklerle ilgili haberler. Rum, Ermeni ve Musevi cemaatlere eşit muamele yapıldığını bildiren haberler de gazetede oldukça önemli bir yer tutar. Mesela, birinci sayıdaki ikinci yazıda, Beyoğlu’nda çıkan bir yangında Rum ve Katolik Ermeni evleri yandığından Müslüman halkın, Avrupalı tüccarların, devlet memurlarının yaptığı yardımlar belirtilir. Aynı sayıdaki üçüncü yazıda Galata’da yeni bir Katolik kilisesinin yapılmasına izin verildiği, bunun için padişahın arsa hediye ettiği bildirilir. Dördüncü sayıda nişan verilenlerle ilgili bir haberde, nişan alanlar arasında Rum milletinden Buğdan Kaymakamı İstefanaki, Ermeni milletinden darphane direktörü Artin ile Baruthane direktörü Simon bulunmaktadır. İlk sayılardaki ilanlarda din eğitimiyle ilgili kitapların basılmaya başladığı ilanları yer alır. Mesela 1832 tarihli 59. Sayıda yer alan bir ilan “Dinin gereklerini çocuklar ve okula başlayanlara öğretmek için eskiden yazılmış olan İlm-i Hal basılmış ve 60 para fiyat kesilmiştir” şeklindedir. Takvim-i Vekayi’nin yayın hayatı Yayınladığı haberlerle gazete kısa sürede benimsenmiş, devlet posta işletmesinin kurulmasıyla daha da yaygınlaşmıştır. Ancak bir türlü düzenli olarak yayınlanamamıştır. Takvim-i Vekayi’nin 16 Mart 1878 de yayınlanan 2119. Sayısından sonra yayınlanmasına on üç yıl ara verilmiştir. Bu ara verme büyük Rus savaşı, bu savaşta yaşanan bozgun ve ağır toprak kayıplarıyla ilgilidir. İkinci dönem 26 Mart 1891’de başlamış fakat bu dönem oldukça kısa sürmüştür. 16 Mayıs 1892’de 283. Sayıyla yayınlanması tekrar durmuştur. Takvim-i Vekayi’nin üçüncü defa yayınlanması 28 Eylül 1908 yılında olmuş ve bu dönem 4 Kasım 1922 yılına kadar devam etmiş ve 4608 sayı yayınlanmıştır. Selam ve muhabbetle… Kaynaklar: https://www.youtube.com/@metinuygun713 Nesimi Yazıcı, Takvim-i Vekayi, TDV İslam ansiklopedisi, Ali Budak, Batılılaşma ve Türk Edebiyatı, Niyazi Berkes, Türkiye’de Çağdaşlaşma.